CÂY CỦ ĐẬU

Nhân dân ta vẫn dùng hạt củ đậu giã nhỏ trộn với dầu để chữa một số bệnh ngoài da. Tuy nhiên có độc, cần chú ý để tránh ngộ độc.

Còn gọi là củ sắng, mãn pháp (Lào – Vieentian), krasang (Campuchia), sắn nước (miền Nam)

Tên khoa học Pachyrchizus erosus (L.) Urb. (Dolichos erosus L.), Pachyhizus angulatus Rich.

Thuộc họ cánh bướm Fabaceae (Papilionaceae)

Cây củ đậu cho ta rễ củ ăn được, nhưng lá và hạt cần chú ý khi sử dụng.

Mô tả cây

Cây củ đậu là một loại cây leo, có rễ củ hình như con quay lớn. Lá kép gồm 3 lá chét, mỏng. Hình quả trám dài 4-8cm, rộng 4-12cm, những lá phía dưới không đối xứng. Hoa mầu tím nhạt, khá lớn, mọc thành chùm dài ở kẽ lá. Quả hơi có lông, không cuống, dài 12cm, rộng 12mm, ở khe các hạt hơi lõm xuống. Trong quả có tới 9 hạt, đường kính chừng 7mm, hình thấu kính. Hạt cứng, khó giã nhỏ.

Phân bố và thu hái

Câu củ đậu được trồng khắp nơi ở Việt Nam vùng đồng bằng cũng như miền núi để lấy rễ củ ăn, hạt dùng làm thuốc, nhưng ít dùng vì có độc. Thu hoạch hạt tháng 11-12

Thành phần hóa học

Trong rễ củ, sau khi đã bóc vỏ có tới 90% nước; 2,4% tinh bột; 4,51% đường; 1,46% protit; 0,39% chất vô cơ; không thấy có chất béo, không thấy có tanin, không có axit xyanhydric. Có men peroxydaza, amylaza và photphataza.

Trong hạt củ đậu có 12,27% độ ẩm; 20,13% chất béo; 30,61% chất protit; 4,8% tanin; 5,58% tinh bột; 3,25% đường. Trong hạt củ đậu có 1 chất độc gọ là rotenon C₂₃H₂₂O₆ và tephrosin C₂₃H₂₂O7.

Tỷ lệ rotenon trong hạt củ đậu khoảng từ 0,56 – 1,01%. Trong lá cũng có các chất như trong hạt.

Tác dụng dược lý và công dụng

Rễ củ đậu không độc. Được dùng ăn sống hoặc xào nấu chín. Có khi người ta ép củ lấy nước bôi mặt để làm cho da dẻ mịn màng, khỏi nẻ.

Lá độc đối với cá và với các loài nhai lại, nhưng không độc đối với ngựa.

Hạt độc với cá và sâu bọ. Tại Trung Quốc, người ta dùng nó để trị các loại sâu hại rau, rệp bông, rầy bông (một kg hạt giã nhỏ, thêm nước xà phòng và 200 lít nước).

Nhân dân ta vẫn dùng hạt củ đậu giã nhỏ trộn với dầu để chữa một số bệnh ngoài da. Tuy nhiên có độc, cần chú ý để tránh ngộ độc.

Đơn thuốc dùng hạt củ đậu

Làm thuốc phùn trừ rệp rau và rệp thuốc lá. Hạt củ đậu ngâm với nước một đêm, sau giã nhỏ, thêm nước với tỷ lệ 1,5% đến 2% hoặc 4% trộn đều. Phun lên những cây bông, cây rau, cây thuốc lá ở ngoài ruộng. Sau 24h đến 36h rệp và nhện đỏ chết hết tới 90 – 100%. 

• Cây lá dong (Cây dong) (03/09/2015)
• Tang diệp (Lá dâu tằm) (03/09/2015)
• Tang bạch bì (Vỏ rễ cây dâu tằm) (03/09/2015)
• Tang chi (Cành cây dâu tằm) (03/09/2015)
• Tang thầm (quả cây dâu tằm) (03/09/2015)
• Tang ký sinh (Tầm gửi cây dâu tằm) (03/09/2015)
• Những cây thuốc, vị thuốc có tác dụng thay thế mật gấu (03/09/2015)
• Thục địa hoàng (Sinh địa khô nấu chín) (03/09/2015)
• Sinh địa tươi (Tiên địa hoàng) (03/09/2015)
• Sinh địa khô (Can địa hoàng) (03/09/2015)